-
1 акылы төштән соң
-
2 акылы камил
-
3 акылы башында
= акылында; = акылы камил себе́ на уме́; у́мный и скры́тный (хи́трый) -
4 акылы үзендә
= үз акылы үзендә себе́ на уме́; у́мный и скры́тный (хи́трый) -
5 акылы сай
-
6 акылы сау
= акылга сау в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке -
7 акылы таман
-
8 акылы таманча
-
9 акылы үзе белән
см. акылсыз 1), 2) -
10 үз акылы үзендә
-
11 акылга таман
= акылы таман; акылга таманча; акылы таманча1) см. акылга җиңел 1)2) см. акылга сай 1)3) см. акылсыз 1) а), 2) -
12 акылга сай
-
13 акылга сау
-
14 акылында
-
15 в уме ли ты?
акылыңдамы син, юкмы? -
16 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
17 акыл
ар.разум, ум, рассудок;ар кишиде бир акыл, өз билгенин береби стих. у каждого человека свой ум, от своего он не отступится;менин акылым сенде эмес, сенин акылың менде эмес погов. мой ум не у тебя, твой ум не у меня; всяк живёт своим умом;жакшы болсо катының, табыла берет акылың погов. если жена у тебя хорошая, (то) ум (умное решение) всегда найдётся;кебиң акыл ты умно говоришь; ты дело говоришь;акыл көрсөт- или акыл айт- или акыл бер- советовать; давать советы, давать наставления; наставлять на путь;андай эмес, мындай деп, акыл берген сен ушу фольк. ведь ты меня наставлял, (это) мол, не так, а этак;акыл ойло- думать, обдумывать, обмозговывать;мен бир акыл ойлоп турам я обдумываю одну вещь; мне в голову пришла одна мысль;түрдүү акыл ойлоду фольк. он раскидывал умом так и этак;акыл бөл- давать советы (букв. делиться умом);акылын элге беле элек фольк. он пока ещё (был мал и) людям не давал совета;акыл сал- или акыл сура- советоваться; обращаться за советом; просить совета;элден акыл сурабайбыз мы у людей ума не просим; мы сами с усами;катынына акыл салды он посоветовался со своей женой;акылга сал- обдумать, обмозговать;булардын сөзүн акылга салып обмозговав их слова;акылга түш- одуматься;акылыңа түшө көр постарайся одуматься;акылыңды табармын я найду на тебя управу, я придумаю, что с тобой делать;акыл тап- догадаться, додуматься; умудриться;акыл таптым я догадался (что здесь нужно сделать); я понял (в чём тут суть);табылган акыл ловко придумано; удачно придумано;акыл кыл- думать; быть в раздумье;экөө акыл кылышып (они) двое, посоветовавшись;атайын деп аркарды, Молдожаш акыл кылды эми фольк. Молдоджаш раздумывал, не застрелить ли архара;акыл кылдык мы решили; мы нашли нужным;акылга мыктап токуңар фольк. крепко вбейте себе в головы;акылым жетпейт я не постигаю, я не могу понять;акыл кошо турган киши издеди он искал человека, с которым можно было бы посоветоваться;акылга токтол- решить, принять решение;акыл токтот- одуматься; взять себя в руки; прийти в себя;кызуулукту коюп, акыл токтотту он перестал горячиться, одумался;ачуусу таркап акыл токтоткон соң когда гнев его прошёл и он одумался;акылга кир- образумиться;акылга киргиз- образумить;акылы бутүн (о человеке) умный, разумный;акылы көзүндө у него ум в глазах (о человеке, который понимает только то, что видит);акыл-айла уловки и хитрости; способ выйти из положения;акыл-айла издеп в поисках выхода (из положения);акыл-эс сознание;акыл-эси жетиле элек он пока ещё недостаточно сознателен;акылга жеңдир- см. жеңдир-;акылым жеңип см. жең- II;акыл ийле- см. ийле-;акылга дыйкан см. дыйкан;акылга түй- см. түй-. -
18 вменяемый
-
19 жетик
1. достаточный;жай күнү жетик оттобой, такыр жалдан айрылган фольк. (конь) летом вдоволь не пасся, подгривного жира лишился (т.е. похудел);акылы жетик умственно созревший, умный;акылы жетик жан эле он был умным человеком;2. (о человеке) обладающий всеми достоинствами (мудрый, красноречивый, храбрый и т.п.);жетик тууган уст. благородного происхождения. -
20 вменяемость
ж
См. также в других словарях:
аңсыз — с. 1. Акылы булмаган, аңгыра, юләр, тиле 2. Надан, иске, кара фикерле. АҢСЫЗ РӘВЕШТӘ – Аң катнашыннан башка, рефлектор рәвештә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иррационализм — Чынбарлык закончалыкларга нигезләнмәгән һәм шуңа күрә аны танып белүгә кеше акылы ирешә алмый дип раслый торган философик юнәлеш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иррациональ — с. 1. филос. Закончалыклары булмаган һәм шуңа күрә кеше акылы белән танып беленә алмый торган, логик төшенчә белән аңлатып бирү мөмкин булмаган 2. Берәмлек белән үлчәнми, шуңа күрә бөтен һәм вакланмалы сан белән төгәл бирелми торган и. саннар.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рационализм — филос. 1. Кеше акылы чиктән тыш көчле, чынбарлыкны тулысына танып белеп була дигән фәлсәфи караш 2. Фикерләүнең тормыш тәҗрибәсенә бәйләнешен инкарь итеп, дөньяны танып белүнең бердәнбер чыганагы акыл дип санаучы философик юнәлеш 3. күч. Тормышта … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүти-мүти — рәв. гади. Чүт чүт чүти мүти булса да акылыңны йөрт әле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ычкыну — 1. Кидерелгән, эләктерелгән, ялганган, ябыштырылган, тоткан җирдән чыгу, салыну, төшү; өзелеп, аерылып китү. Бәйләгән әйбернең күзе өзелеп сүтелә башлавы турында оекның күзе ычкынган 2. Тотылган, эләккән, бәйләнгән җирдән кинәт котылу, аралану,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
югыйсә — терк. 1. Кушма җөмләдәге сәбәп яки нәтиҗә җөмләне баш җөмләгә бәйләү, теркәү өчен – димәк, күрәсең сүзләре белән кулланыла акылы да җитенкерәми күрәсең, югыйсә начар малай түгел 2. Ихтимал булган сәбәпләрнең юклыгын белдергән җөмләне гаҗәпләнү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге